گل سوسن چلچراغ ٕگل ملی ایران
خيلی كم پيش می‌آيد كه توجهات جهانی به سمت يك گل يا گياه خاصي جلب شود، مگر اينكه آن گياه يا گل خاص، اثر درمانی باورنكردنی بر بدن داشته باشد. اينكه يک گل به دليل كمياب و زيبا بودن اين‌قدر معروف شود، صحبت ديگری است. "سوسن چلچراغ" اگر به خاطر رويشگاه‌های محدود و ثبت جهانی‌اش به نام "گل ملی ايران" معروف نباشد، دست‌كم به خاطر در معرض انقراض بودنش بسيار بر سر زبان‌هاست؛ هرچند سازمان حفاظت محيط زيست با قرق كردن زيستگاه رويشی آن در منطقه داماش توانسته تا حدی از محو شدن اين گل بكاهد. يكی از ويژگي‌های ديگری كه اين گياه را منحصر به فرد می‌كند، مدت گل دهی كوتاه آن است. بهتر است اگر برای ديدن سوسن به استان گيلان برنامه‌ريزی می‌كنيد، از زمان دقيق گلدهی آن آگاه باشيد وگرنه با بوته‌های بدون گل آن مواجه ميشويد.
تلاشهای محققان در ايستگاه تحقيقات گل و گياه لاهيجان براي تكثير و تحقيق روی اين گياه، اميد جديدی را به منظور حفظ اين ميراث فرهنگی و طبيعی كشور ايجاد كرده است. اين محققان توانسته‌اند با روش‌های علمی از انقراض اين گل زيبا جلوگيری كنند.
• سوسن چلچراغ چه نوع گياهی است؟
اين نوع سوسن از تيره ليلياسه (Liliaceae) و گياهی پيازی است كه پيازها بدون پوشش و فلسی هستند. در سراسر دنيا، سوسن يكی از مهم‌ترين جنس‌های گياهان زينتی بعد از رز، ميخك و داوودی است.
همين‌طور سوسن‌ها از نظر باغبانی هم بسيار مهم هستند و ويژگي‌های مهمی از قبيل معطر بودن، دامنه رنگ‌های زيبا و مقاومت و سازگاری به شرايط محيطی دارند و معمولاً به صورت تجاری و به شكل گلهای بريده يا گلدانی در تجارت گل و گياه ارزش دارند. در كاربرد‌های باغبانی از 100 گونه سوسن نام برده شده است. سال 1992 تعداد سوسن‌ها، 90 گونه اعلام شد. در چين، 36 گونه و در كشور كره، 11 گونه سوسن بومی گزارش شده است. در قسمت‌هاي شرقي اروپا و غربي‌ترين قسمت‌هاي روسيه، اوكراين، بلاروس و كشورهای بالتيك هم سوسن‌های زيادی ديده شده است.
• اين گياه به‌جز ايران در جای ديگری از دنيا هم ديده شده است؟
در ايران در منطقه داماش و كلچوله درفك شهرستان رودبار و كلاردشت وجود دارد و همچنين طی تحقيقی كه در ايستگاه تحقيقات گل و گياه لاهيجان انجام شده است، موفق به پیداکردن منطقه جديدی از انتهاي حوزه گيلان و ابتدای حوزه اردبيل كه آب و هوا و پوشش گياهي شبيه به داماش و كلاردشت دارد، در خانقاه اردبيل شد؛ البته در ناحيه قفقاز در لنكران جمهوری آذربايجان نيز اين گل ديده شده است.
• معمولاً براي تكثير اين نوع گياهان از چه روش‌هايی استفاده ميشود؟
اين گياه را ميتوان از طريق بذر، فلس‌برداری، قلمه برگ، سوخك‌ها يا غده‌های هوايی و كشت بافت تكثير كرد.
پيازهای اين مناطق در ايستگاه تحقيقات گل و گياهان زينتی لاهيجان وابسته به مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعی استان گيلان نگهداری م‌شود و طی تحقيقات انجام‌شده، پيازهای نواحی داماش و اردبيل تكثير شده و پس از چند سال در لاهيجان شروع به گلدهی كرده و به اين شكل به شرايط لاهيجان خو گرفته و اهلی شده است.
از نظر زمان رشد و گلدهی اين گياه، صحبت‌های متفاوتی میشود. برخی می‌گويند ميتوان آن را در ارديبهشت ديد، اما عده‌ای بر اين باورند كه بهترين زمان رؤيت آن در دل طبيعت، خرداد است و گاهی هم از تير ماه به عنوان بهترين زمان برای سفر به سمت داماش و ديدن گلهای سوسن چلچراغ نام برده ميشود.
• بهترین زمان رؤیت گلهای سوسن چلچراغ چه زمانیست؟
اين گياه در لاهيجان از اواخر اسفند و عموماً اوايل فروردين شروع به سبز شدن ميکند و از اواسط ارديبهشت گل‌ها شكوفا ميشوند؛ بنابراين در لاهيجان حدود يك ماه زودتر از زيستگاه طبيعی، يعنی داماش گل‌ها باز ميشوند. در نواحی درفك، كلاردشت و اردبيل گل‌ها حتی ديرتر از داماش باز ميشوند كه به‌نظر ميرسد عامل اصلی، هوای خنك‌تر حاكم در اين مناطق باشد.
• آیاتكثير اين گياه كار طاقت‌فرسايی باشد؟
اين گياه به روش‌های مختلف مانند بذر، فلس‌برداری و كشت بافت قابل ازدياد است و تمام اين روش‌ها در ايستگاه لاهيجان انجام شده و اين حرف غلطی است كه نمی توان آن را تكثير كرد.
• چه ويژگي خاصي باعث ميشود كه اين گياه فقط يك منطقه خاص را برای رشد و گسترش ترجيح بدهد؟
وقتی به شرايط زيستگاهی طبيعی اين گياه دقت می‌كنيم، میبينيم كه در منطقه‌ای سبز میشود كه از نظر آب و هوايی زمستان‌های سردی دارد. اتفاقاً همين سرماست كه نياز اين گياه را برآورده می‌كند. در مورد بسياری از گياهان هم سرمای زمستان، لازمه گلدهی در بهار است؛ يعنی اگر اين گياهان، سرمای زمستانه را تحمل نكنند، هرگز به گل نمی‌روند.اندازه‌گيری ميزان نياز سرمايی اين گل یکی از اهداف تحقیق روی این گیاه در مرکز مطالعات گل و گیاه لاهیجان بوده است.
طول عمر شاخه بریده شده پس از برداشت گل با محلول‌های نگهدارنده 12 تا 15 روز است.
بيشترين ميزان غده در شرايطی ايجاد ميشود كه در بستری از پوست درخت و ضايعات چای كاشته شده باشد
در ضمن تحقيقات ديگری كه بر ميزان نياز سرمايی اين گياه انجام شد، نشان داد كه برای تكثير بهتر غده‌ها در محيط‌های كشت غيرطبيعی بايد 6 تا 8 هفته سرمای حدود 3 تا 5 درجه سانتيگراد به آن بدهيم. به اين ترتيب تخمين زده شده كه 70 تا 84 درصد غده‌ها توليد برگ می‌كنند.
• اين گل غير از اينكه به عنوان يك گل زيبا و مهم در باغبانی مطرح است، در تحقيقات گياهی چه جايگاهی دارد؟
گرده گل حداقل تا يك سال قابليت نگهداری دارد كه اين دستاورد برای اصلاح انواع گلهای ديگر در همين خانواده و تغييرات ژنتيكی به منظور ايجاد صفات مختلف در گياهان كاربرد دارد.
• چرا می‌گويند اين گياه با خطر انقراض مواجه است؟
يكی از مشكلات موجود در عرصه طبيعی، وجود حشره‌ای (سوسك) آجری رنگ به نامLilioceris Faldermni است كه مطالعه زيست‌شناسی اين آفت در ايستگاه تحقيقات لاهيجان درحال انجام است. البته فقط به اين دليل نيست كه سوسن چلچراغ در خطر انقراض قرار دارد، بلكه بايد گفت چون اين گل، رويشگاه محدودی دارد، اگر بر اثر عوامل غيرطبيعی مثلاً چرای بيش از حد دام در منطقه يا بی‌توجهی به حفاظت آن، اين رويشگاه‌ها تخريب شود، اين مشكل بروز خواهد كرد.
• وظیفه سازمان حفاظت محيط زيست در حراست از این میزاث طبیعی چیست؟
به سازمان حفاظت محيط زيست توصيه شده است كه اكنون بهترين راه مبارزه با آفات، جمع‌آوری حشرات باغ است. اين كار از نظر حفظ شرايط طبيعی محيطی اين گل بسيار مؤثر است.
همچنان كه میدانيد، استفاده از سموم نه‌تنها در بيشتر موارد كارساز نيست و نمیتوان به عنوان يك راه‌حل قطعی به آن نگاه كرد، بلكه ممكن است تا حدودی تركيبات خود اين سموم بر حيات اين گل تأثيرگذار باشد.
خيلی كم پيش می‌آيد كه توجهات جهانی به سمت يك گل يا گياه خاصي جلب شود، مگر اينكه آن گياه يا گل خاص، اثر درمانی باورنكردنی بر بدن داشته باشد. اينكه يک گل به دليل كمياب و زيبا بودن اين‌قدر معروف شود، صحبت ديگری است. "سوسن چلچراغ" اگر به خاطر رويشگاه‌های محدود و ثبت جهانی‌اش به نام "گل ملی ايران" معروف نباشد، دست‌كم به خاطر در معرض انقراض بودنش بسيار بر سر زبان‌هاست؛ هرچند سازمان حفاظت محيط زيست با قرق كردن زيستگاه رويشی آن در منطقه داماش توانسته تا حدی از محو شدن اين گل بكاهد. يكی از ويژگي‌های ديگری كه اين گياه را منحصر به فرد می‌كند، مدت گل دهی كوتاه آن است. بهتر است اگر برای ديدن سوسن به استان گيلان برنامه‌ريزی می‌كنيد، از زمان دقيق گلدهی آن آگاه باشيد وگرنه با بوته‌های بدون گل آن مواجه ميشويد.
تلاشهای محققان در ايستگاه تحقيقات گل و گياه لاهيجان براي تكثير و تحقيق روی اين گياه، اميد جديدی را به منظور حفظ اين ميراث فرهنگی و طبيعی كشور ايجاد كرده است. اين محققان توانسته‌اند با روش‌های علمی از انقراض اين گل زيبا جلوگيری كنند.
• سوسن چلچراغ چه نوع گياهی است؟
اين نوع سوسن از تيره ليلياسه (Liliaceae) و گياهی پيازی است كه پيازها بدون پوشش و فلسی هستند. در سراسر دنيا، سوسن يكی از مهم‌ترين جنس‌های گياهان زينتی بعد از رز، ميخك و داوودی است.
همين‌طور سوسن‌ها از نظر باغبانی هم بسيار مهم هستند و ويژگي‌های مهمی از قبيل معطر بودن، دامنه رنگ‌های زيبا و مقاومت و سازگاری به شرايط محيطی دارند و معمولاً به صورت تجاری و به شكل گلهای بريده يا گلدانی در تجارت گل و گياه ارزش دارند. در كاربرد‌های باغبانی از 100 گونه سوسن نام برده شده است. سال 1992 تعداد سوسن‌ها، 90 گونه اعلام شد. در چين، 36 گونه و در كشور كره، 11 گونه سوسن بومی گزارش شده است. در قسمت‌هاي شرقي اروپا و غربي‌ترين قسمت‌هاي روسيه، اوكراين، بلاروس و كشورهای بالتيك هم سوسن‌های زيادی ديده شده است.
• اين گياه به‌جز ايران در جای ديگری از دنيا هم ديده شده است؟
در ايران در منطقه داماش و كلچوله درفك شهرستان رودبار و كلاردشت وجود دارد و همچنين طی تحقيقی كه در ايستگاه تحقيقات گل و گياه لاهيجان انجام شده است، موفق به پیداکردن منطقه جديدی از انتهاي حوزه گيلان و ابتدای حوزه اردبيل كه آب و هوا و پوشش گياهي شبيه به داماش و كلاردشت دارد، در خانقاه اردبيل شد؛ البته در ناحيه قفقاز در لنكران جمهوری آذربايجان نيز اين گل ديده شده است.
• معمولاً براي تكثير اين نوع گياهان از چه روش‌هايی استفاده ميشود؟
اين گياه را ميتوان از طريق بذر، فلس‌برداری، قلمه برگ، سوخك‌ها يا غده‌های هوايی و كشت بافت تكثير كرد.
پيازهای اين مناطق در ايستگاه تحقيقات گل و گياهان زينتی لاهيجان وابسته به مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعی استان گيلان نگهداری م‌شود و طی تحقيقات انجام‌شده، پيازهای نواحی داماش و اردبيل تكثير شده و پس از چند سال در لاهيجان شروع به گلدهی كرده و به اين شكل به شرايط لاهيجان خو گرفته و اهلی شده است.
از نظر زمان رشد و گلدهی اين گياه، صحبت‌های متفاوتی میشود. برخی می‌گويند ميتوان آن را در ارديبهشت ديد، اما عده‌ای بر اين باورند كه بهترين زمان رؤيت آن در دل طبيعت، خرداد است و گاهی هم از تير ماه به عنوان بهترين زمان برای سفر به سمت داماش و ديدن گلهای سوسن چلچراغ نام برده ميشود.
• بهترین زمان رؤیت گلهای سوسن چلچراغ چه زمانیست؟
اين گياه در لاهيجان از اواخر اسفند و عموماً اوايل فروردين شروع به سبز شدن ميکند و از اواسط ارديبهشت گل‌ها شكوفا ميشوند؛ بنابراين در لاهيجان حدود يك ماه زودتر از زيستگاه طبيعی، يعنی داماش گل‌ها باز ميشوند. در نواحی درفك، كلاردشت و اردبيل گل‌ها حتی ديرتر از داماش باز ميشوند كه به‌نظر ميرسد عامل اصلی، هوای خنك‌تر حاكم در اين مناطق باشد.
• آیاتكثير اين گياه كار طاقت‌فرسايی باشد؟
اين گياه به روش‌های مختلف مانند بذر، فلس‌برداری و كشت بافت قابل ازدياد است و تمام اين روش‌ها در ايستگاه لاهيجان انجام شده و اين حرف غلطی است كه نمی توان آن را تكثير كرد.
• چه ويژگي خاصي باعث ميشود كه اين گياه فقط يك منطقه خاص را برای رشد و گسترش ترجيح بدهد؟
وقتی به شرايط زيستگاهی طبيعی اين گياه دقت می‌كنيم، میبينيم كه در منطقه‌ای سبز میشود كه از نظر آب و هوايی زمستان‌های سردی دارد. اتفاقاً همين سرماست كه نياز اين گياه را برآورده می‌كند. در مورد بسياری از گياهان هم سرمای زمستان، لازمه گلدهی در بهار است؛ يعنی اگر اين گياهان، سرمای زمستانه را تحمل نكنند، هرگز به گل نمی‌روند.اندازه‌گيری ميزان نياز سرمايی اين گل یکی از اهداف تحقیق روی این گیاه در مرکز مطالعات گل و گیاه لاهیجان بوده است.
طول عمر شاخه بریده شده پس از برداشت گل با محلول‌های نگهدارنده 12 تا 15 روز است.
بيشترين ميزان غده در شرايطی ايجاد ميشود كه در بستری از پوست درخت و ضايعات چای كاشته شده باشد
در ضمن تحقيقات ديگری كه بر ميزان نياز سرمايی اين گياه انجام شد، نشان داد كه برای تكثير بهتر غده‌ها در محيط‌های كشت غيرطبيعی بايد 6 تا 8 هفته سرمای حدود 3 تا 5 درجه سانتيگراد به آن بدهيم. به اين ترتيب تخمين زده شده كه 70 تا 84 درصد غده‌ها توليد برگ می‌كنند.
• اين گل غير از اينكه به عنوان يك گل زيبا و مهم در باغبانی مطرح است، در تحقيقات گياهی چه جايگاهی دارد؟
گرده گل حداقل تا يك سال قابليت نگهداری دارد كه اين دستاورد برای اصلاح انواع گلهای ديگر در همين خانواده و تغييرات ژنتيكی به منظور ايجاد صفات مختلف در گياهان كاربرد دارد.
• چرا می‌گويند اين گياه با خطر انقراض مواجه است؟
يكی از مشكلات موجود در عرصه طبيعی، وجود حشره‌ای (سوسك) آجری رنگ به نامLilioceris Faldermni است كه مطالعه زيست‌شناسی اين آفت در ايستگاه تحقيقات لاهيجان درحال انجام است. البته فقط به اين دليل نيست كه سوسن چلچراغ در خطر انقراض قرار دارد، بلكه بايد گفت چون اين گل، رويشگاه محدودی دارد، اگر بر اثر عوامل غيرطبيعی مثلاً چرای بيش از حد دام در منطقه يا بی‌توجهی به حفاظت آن، اين رويشگاه‌ها تخريب شود، اين مشكل بروز خواهد كرد.
• وظیفه سازمان حفاظت محيط زيست در حراست از این میزاث طبیعی چیست؟
به سازمان حفاظت محيط زيست توصيه شده است كه اكنون بهترين راه مبارزه با آفات، جمع‌آوری حشرات باغ است. اين كار از نظر حفظ شرايط طبيعی محيطی اين گل بسيار مؤثر است.
همچنان كه میدانيد، استفاده از سموم نه‌تنها در بيشتر موارد كارساز نيست و نمیتوان به عنوان يك راه‌حل قطعی به آن نگاه كرد، بلكه ممكن است تا حدودی تركيبات خود اين سموم بر حيات اين گل تأثيرگذار باشد.
